Hiện nay, bệnh đái tháo đường type II đang được coi là một trong những vấn đề sức khỏe toàn cầu. Các nghiên cứu cho biết bệnh nhân đái tháo đường type II kiểm soát đường huyết kém hơn khi mắc COVID-19 và có tỷ lệ tử vong cao hơn khoảng 04 lần (Bloomgarden 2020; Zhou et al. 2020). Vì vậy việc tìm kiếm một hợp chất an toàn và thuận tiện cho việc sản xuất thuốc điều trị đang được quan tâm nghiên cứu. Một trong các nguồn nguyên liệu phong phú nhất là từ các chủng vi sinh vật do chúng có một quần thể rộng lớn, có thể phát triển mạnh và không gây ô nhiễm môi trường xung quanh.

Trong một nghiên cứu đề tài mới đây của PGS.TS. Đỗ Thị Tuyên và cộng sự thuộc Viện Công nghệ sinh học có tên là: “Phân lập, tuyển chọn và tinh sạch một số hoạt chất thứ cấp mới ức chế α- glucosidase định hướng ứng dụng trong điều trị bệnh đái tháo đường type II từ các chủng vi sinh vật phân lập ở Việt Nam” (mã số đề tài: KHCBSS.01/19-21), các nhà khoa học đã chọn được 03 chủng S. costaricanus EBL.HB6, Actinoplanes hulinensis 1094 và Oceanimonas smirnovii EBL6 có khả năng sinh tổng hợp hoạt chất AGIs đạt trên 90%. Trình tự gene 16S rRNA của các chủng đã được đăng ký trên ngân hàng Genbank với mã số tương ứng là MT 453944.1, MZ617258.1 và MN611430.1. Chủng O. smirnovii EBL6 được tiếp tục nghiên cứu các điều kiện cũng như tối ưu bằng phương pháp đáp ứng bề mặt và đưa ra các điều kiện môi trường cũng như các thông số lên men cho chủng có khả năng sinh tổng hợp các hoạt chất cao nhất.

Nhóm các nhà khoa học đã xây dựng phương pháp lên men, các điều kiện tinh sạch và thu nhận được hoạt chất có hoạt tính ức chế α- glucosidase. Hoạt chất mới này đã được xác định cấu trúc tại Viện Hóa học và nhận dạng với đặc điểm như sau: Chất bột màu trắng, công thức phân tử là C₂₅H₃₈O₂, khối lượng phân tử là m/z là 376,1 tỷ lệ C:H:O tương ứng là 38,46%, 58,46% và 3,08%. Giá trị IC50 đạt 42 µg/ml, sắc ký lớp mỏng cho một vệt duy nhất có hệ số R_f = 0,73 trong hệ dung môi butanol: methanol: nước = 3:2:1. Đánh giá độ an toàn của hoạt chất mới có hoạt tính ức chế α-glucosidase, nhóm nghiên cứu bước đầu đã khẳng định hoạt chất mới ở liều 15,625 g/kg (cao gấp 217 lần liều dùng cho người đã quy đổi theo hệ số 12) không có biểu hiện độc tính cấp.

PGS.TS. Đỗ Thị Tuyên cho biết, trong 04 tuần điều trị, hiệu quả sử dụng hoạt chất mới gần như tương đương với sản phẩm glucobay (chứa 100 mg hoạt chất acarbose) khi sử dụng trên mô hình chuột đái tháo đường bằng streptozocin. Hoạt chất có tác dụng làm giảm glucose máu sau ăn, giảm HbA1c và khi phối hợp với insulin có khả năng sớm ổn định chỉ số glucose máu trên các nhóm chuột bị đái tháo đường. Đồng thời, giữa hoạt chất mới và sản phẩm glucobay không có sự khác biệt về tác dụng giảm glucose máu sau ăn, giảm HbA1c và tác dụng trên chỉ số glucose máu lúc đói.

Hình ảnh hoạt chất mới nghiên cứu

Đề tài đã công bố 04 bài báo quốc tế uy tín thuộc hệ thống ISI, 02 công bố đăng ở tạp chí Vietnam Journal of Science and Technology và tạp chí Vietnam Journal of Biotechnology và 01 giải pháp hữu ích đã được cấp bằng theo quyết định số 96493/QĐ-SHTT ngày 10/11/2023, đào tạo 01 nghiên cứu sinh, đào tạo 01 thạc sĩ và 03 cử nhân. Đề tài được Hội đồng nghiệm thu cấp Viện Hàn lâm KHCVNVN xếp loại xuất sắc.

Kết quả đạt được của đề tài sẽ đóng góp một phần vào sự phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học vào cuộc sống, cung cấp một dòng thực phẩm chức năng chăm sóc sức khỏe cộng đồng, điều trị bệnh đái tháo đường. PGS. Đỗ Thị Tuyên và cộng sự mong muốn tiếp tục nghiên cứu sâu hơn để khẳng định thêm các giá trị khoa học và công nghệ trong lĩnh vực sản xuất các chế phẩm có nguồn gốc sinh học bảo vệ sức khỏe công đồng. Các nhà khoa học sẽ tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu về các chủng vi sinh vật từ các chi Bacillus, Actinoplanes và Streptomyces sinh tổng hợp các chất ức chế α-glucosidase nhằm hoàn thiện quy trình tinh sạch, điều kiện bảo quản sản phẩm, quy mô sản xuất thu nhận các hoạt chất ức chế α-glucosidase từ chủng O. smirnovii EBL6 tinh sạch đạt chất lượng để tạo sản phẩm ra thị trường.

Nguồn tin: Chu Thị Ngân-Trung tâm Thông tin - Tư liệu
Xử lý tin: Minh Tâm